Geçmiş deneyim ve bilgilerimiz ile SARS ve MERS’de yaşanan tecrübeler, insanlara gıda yoluyla
koronavirüs enfeksiyonlarının bulaşmadığını göstermektedir. Avrupa Gıda Otoritesi (EFSA) ve Dünya
Sağlık Örgütü’nün (WHO) bugüne kadar COVID-19 (koronavirüs) gıdalarla bulaştığına dair bir bildirimi
henüz bulunmamaktadır. EFSA’nın bilim insanı Marta Hugas, “Şiddetli akut solunum sendromu
koronavirüs (SARS-CoV) ve Orta Doğu solunum sendromu koronavirüs (MERS-CoV) benzer
koronavirüslerin önceki salgınlarından gelen deneyimler, gıda tüketimi yoluyla bulaşmanın olmadığını
göstermiştir? ” demiştir. Şu anda, COVID-19?unda bu açıdan farklı olduğunu gösteren hiçbir kanıt yoktur.
Yani koronavirüsün Çin?deki ilk vakadaki yarasa veya yılan balığı yenmesine bağlı olduğuna dair bir
bilimsel veri bulunmamaktadır. Bu nedenle EFSA şu anda COVID-19 salgınlarına yanıt vermemektedir.
Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC)’nin açıklamalarında ise Çin’deki hayvanlar ilk
enfeksiyonun muhtemel kaynağı olarak gösterilmiş olsa dahi, virüsün insandan insana yayıldığını ve
bulaşma için özellikle de hapşırma, öksürme veya nefes verme gibi solunum damlacıkları yoluyla
bulaştığını bildirmektedir.
Koronavirüsler gelişip çoğalmak için bir konakçıya (hayvan veya insan) ihtiyaç duymaktadır. Normal
olarak gıdalarda gelişemezler. Normal olarak virüs partikülü gıdaya bulaşsa bile iyi derecede pişirmenin
virüsleri öldürdüğü bilinmektedir. Çünkü en azından 60ºC’de en az 30 dakikalık bir ısıl işlemin SARS ?da
etkili olduğunu bilinmektedir.
Gıda güvenliği ile ilgili olarak, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yiyeceklerin elle müdahalesi ve hazırlanması
sırasında, el yıkama, eti iyice pişirmek ve pişmiş ve pişmemiş gıdalar arasında potansiyel çapraz
kontaminasyondan kaçınmak gibi iyi hijyen uygulamalarının takip edilmesi hakkında tavsiyeler içeren
öneriler yayınlamıştır.
Gıda Güvenliği ve Halk Sağlığı açısından önemli olan nokta, temel hijyen kurallarında olduğu gibi
bulaşmayı önlemek için virüs taşınmasının ve geçiş yollarının önlenmesidir. Gıdalar açısından dikkat
edilecek konular, enfekte insanların elleri veya saçtıkları damlacıklar ile gıdaların yüzeyine etkenlerin
bulaşmasıdır. Her ne kadar bugüne kadar gıdalarla taşındığına ilişkin bir kanıt olmasa da, gıdaların
taşıyıcı olma riski bulunabilir. Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütünün gıdalar için önerilerine uyulmalıdır.
Ayrıca açık olan sokak sütü, çiğ et, sebze ve meyveler ile diğer gıdalar için bulaşma önleyici temel hijyen
tedbirleri uygulanmalıdır. Bu amaçla açıkta satılan ve sağım ve saklama koşulları belli olmayan sokak
sütlerinden uzak durulmalı, pazarlarda hasta kişilerin veya taşıyıcı olabilenlerin, hapşırma veya
çığırtkanlıkları esnasında oluşabilecek damlacık bulaşmalarından korunulmalıdır. Bu temaslardan uzak
durulmalı ve pazar alışverişlerinden ve toplu alışveriş yapılan pazarlara ve diğer mekanlara zorunlu
olmadıkça gidilmemelidir. Para alışverişinden kaçınılmalıdır. Sütler için özellikle ısıl işlem uygulanmış
pastörize veya UHT sütler tercih edilmelidir. Yasal mevzuata uygun satılan çiğ sütler ise mutlaka
60°C?nin üzerinde ısı işlemi görmelidir. Sebze ve meyveler ise bol suyla iyice yıkanması yeterlidir. Açık
ambalajsız ürünlerden sakınılmalı, restoran, bistro pastane gibi açık servis edilen yerlerde gıdaların
damlacık ve el temaslarından sakınılmalıdır. Yine özellikle şu günlerde hastaneler başta olmak üzere
toplu yemek hazırlama ve dağıtım yerlerinde çalışanlar mutlak suretle ağız ve burunlarını
kapatılmalıdır. Gıdaların hazırlama ve tüketimleri öncesinde eller iyice yıkanmalıdır. Çiğ materyal ile
temas edilen bıçak, tahta gibi alet ve ekipmanlar doğrudan tüketilecek ürünlerle temas
ettirilmemelidir.
İşverenler genel olarak:
- Personelin gıda hijyeni konusunda uygun şekilde eğitilmesini sağlamalı,
- Hijyen uygulamaları güçlendirmek için personelin etkin denetimini yapmalı,
- Personelin iyi hijyen uygulamaları için el yıkama, tuvaletler gibi doğru olanakları bulunmasını sağlamalı,
- Personelin ve yüklenicilerin işe başlamadan önce veya işyerinde fiziksel belirtileri/hastalık belirtileri
- görüldüğünde bildirmelerini sağlamalı,
- Personelin hasta olmadığından ve işe uygun olduğundan emin olmasında dikkatli olunmalıdır.
Sonuç olarak, tüm dünya için sıkıntılı geçen son günlerde Dünya Sağlık Örgütü?nün bu konuyla ilgili
yapılan uyarılarına ve önerilerine uyulması, virüs bulaşmalarından korunmak ve gıda güvenliği ve halk
sağlığı için oldukça önemlidir.
Prof.Dr. U. Tansel ŞİRELİ
Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü
Ankara Bölgesi Veteriner Hekimleri Odası
Gıda Komiyonu Başkanı
Kaynaklar
Buropean Food Safety Authority (EFSA): Coronavirus: no evidence that food is a source or
transmission route. https://www.efsa.europa.eu/en/news/coronavirus-no-evidence-food-source-ortransmission-route.
Food Safety Autority of Irelan: Can COVID-19 (coronavirus) be passed on through food?
https://www.fsai.ie/faq/coronavirus.html.
Bundesinstitut für Risikobewertung (BFR): Protection against foodborne infections in private
households. https://www.bfr.bund.de/cm/364/protection-against-foodborne-infections.pdf.
World Health Organization (WHO): Coronavirus disease (COVID-19) outbreak.
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019.